Podcast

Welkom bij Herwaarns Verwikkeld! Dit is een variant op de Herwaarns podcast waarbij Merel en Wessel niet beginnen bij een thema, maar bij een centraal cultureel object. Van daaruit bekijken we verbanden met andere culturele objecten om een intertekstueel web te weven en daarmee het central object te onderzoeken.

Je wordt ingewikkeld geprikkeld in Herwaarns Verwikkeld!

Met in aflevering 4: The Last of Us.

—

Welkom bij Herwaarns Verwikkeld! Dit is een variant op de Herwaarns podcast waarbij Merel en Wessel niet beginnen bij een thema, maar bij een centraal cultureel object. Van daaruit bekijken we verbanden met andere culturele objecten om een intertekstueel web te weven en daarmee het central object te onderzoeken.

Je wordt ingewikkeld geprikkeld in Herwaarns Verwikkeld!

Met in aflevering 3: Beowulf.

Luister! We vertellen over de grootste held van het oude Engeland, protosuperheld, protomonsterjager en protocarriè-idool. Eén van de oudste en meeste vormende teksten van de vroege Engelse taal en cultuur, die onder andere inspiratie was voor Tolkien, Dr. Seuss en de Animaniacs.

Wat is herdenken? Meer dan alleen “opnieuw denken” is het volgens Van Dale het “(op plechtige wijze) stilstaan bij iets uit het verleden”. Door rituelen, monumenten en interne reflectie verhouden mensen zich tot hun eigen verleden of het verleden van hun cultuur of omgeving.

Al sinds 1946 wordt er op 4 mei de Tweede Wereldoorlog herdacht. Het is voor veel Nederlanders het meest expliciete moment van herdenken. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft een memorandom opgesteld om “richting te geven en is bewust algemeen geformuleerd om alle verschillende oorlogsslachtoffers in te kunnen sluiten.” Het memordanum luidt:

Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij allen – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord; zowel tijdens de Tweede Wereldoorlog en de koloniale oorlog in Indonesië, als in oorlogssituaties en bij vredesoperaties daarna.

Het bepalen van het memorandum en het formuleren van de groepen die wel of niet herdacht worden is een proces dat altijd in beweging is. Het Comité erkent dat ook: “De vorm en inhoud van de herdenking en viering zijn blijvend in ontwikkeling.” Het blijkt uit de veranderingen van de rituelen, maar ook uit het onderzoek dat het Comité heeft laten uitvoeren in 2020: “Constant en in beweging: vorm en betekenis van herdenkingsrituelen.” Hierin wordt onderzocht hoe herdenken relevant kan blijven voor nieuwe generaties, onder andere omdat er steeds minder mensen in leven zijn die de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt.

Omdat traditie en herkenbaarheid cruciaal zijn voor de betekenis van herdenken, is er echter ook veel verzet tegen het verbreden van herdenking. Aan de ene kant geeft het ruimte aan het individu en persoonlijke herinnering, maar aan de andere kant lijkt het voor velen de herdenking te verzwakken of te versplinteren, of zelfs schade te doen aan de mensen die herdacht worden of die geëerd worden. Er ontstond in 2012 een nationale discussie toen in Vorden werd voorgesteld om ook de gesneuvelde Duitse soldaten te herdenken. De toenmalige directeur Nooter van het Nationaal Comité zei “We herdenken slachtoffers, niet de daders.” (NOS)

Vandaag onderzoeken we herdenken, de spanning tussen traditie en vernieuwing, tussen inclusiviteit en exclusiviteit en tussen reflectie en handelen.

Te gast is Merel, net als in aflevering 15 over Antropocentrisme. Merel is literatuur- en cultuurwetenschapper.

Bronnen

Intro

Hoewel er in de jaren negentig nog hoop bestond voor een vanzelfsprekende groei van democratische en vrije regeringen, stelt Freedom House in hun rapport van 2024 dat dit het 18e jaar op rij is waarin vrijheid en democratie zijn afgezwakte. Hoewel 2024 een recordjaar is wat betreft de hoeveelheid stemmers over de hele wereld, maar worden veel van deze verkiezingen “schijnverkiezingen” genoemd. Autoritaire regimes worden sterker en werken meer samen, en democratische waarden worden uitgehold in landen over de hele wereld, zoals de VS, Hongarije, India en Argentinië. In veel landen woedt er een strijd om democratische rechten, ook als overheden strenger optreden tegen protesten.

Rusland is een belangrijk voorbeeld van een staat waarin vrijheden steeds verder worden ingeperkt. De uitholling van onafhankelijke verslaggeving, de onderdrukking van kritiek op de oorlog en de grote hoeveelheid staatspropaganda zijn hier voorbeelden van. De dood van Alexander Navalny, de belangrijkste oppositieleider, was een nieuw dieptepunt in de onderdrukking van andere geluiden in de Russische samenleving. De schijnverkiezing van 16 en 17 maart werd breed bekritiseerd, maar vanwege draconische maatregelen vanuit het Kremlin was er geen mogelijkheid tot demonstraties of een roep om verandering, waardoor Vladimir Poetin zoals voorspeld zijn overwinning uitriep.

Is het nog mogelijk om verzet te bieden in een autoritaire staat als Rusland? Wat zijn de processen die verzet mogelijk en onmogelijk maken? Is de situatie in Rusland uniek of vergelijkbaar met andere autoritaire landen?

Te gast is Dominique, met een master in Russian Studies.

Verwijzingen

Intro

• The Freedom House. Freedom in the World 2024: The Mountaing Damage of Flawed Elections and Armed Conflict. Yana Gorokhovskaia en Cathryn Grothe. https://freedomhouse.org/report/freedom-world/2024/mounting-damage-flawed-elections-and-armed-conflict

• Trouw. Liveblog Russische verkiezingen. 18-3-2024. https://www.trouw.nl/russische-verkiezingen/live-russische-verkiezingen-eu-landen-zetten-betrokkenen-bij-dood-navalny-op-sanctielijst~ba3b9e7a/
• VRT. Liveblog Russische verkiezingen, 18-3-2024. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2024/03/17/liveblog-presidentsverkiezing-rusland-poetin/
• Putin vs the Wes. Regie: Lotte Murphy-Johnson, tim Stirzaker, Max Stern. BBC. 2023, 2024.

Merel

• Yevgeny Zamyatin. We. 1924. Canongate Books Ltd. 2020.

Dominique

Welkom bij Herwaarns Verwikkeld! Dit is een variant op de Herwaarns podcast waarbij Merel en Wessel niet beginnen bij een thema, maar bij een centraal cultureel object. Van daaruit bekijken we verbanden met andere culturele objecten om een intertekstueel web te weven en daarmee het central object te onderzoeken.
Je wordt ingewikkeld geprikkeld in Herwaarns Verwikkeld!

Met in aflevering 2: Sherlock Holmes.
De ultieme detective en de meest vertolkte (menselijke) figuur in fictie in film en op tv: Sherlock Holmes. We onderzoeken de vele verschillende versies van en perspectieven of Sherlock Holmes en abduceren (dus niet deduceren) de redenen voor zijn succes. Het is niet zo elementair, beste Watson.

Welkom bij Herwaarns Verwikkeld! Dit is een variant op de Herwaarns podcast waarbij Merel en Wessel niet beginnen bij een thema, maar bij een centraal cultureel object. Van daaruit bekijken we verbanden met andere culturele objecten om een intertekstueel web te weven en daarmee het central object te onderzoeken.

Je wordt ingewikkeld geprikkeld in Herwaarns Verwikkeld!

Met in aflevering 1: Jurassic Park.

Om de dertigste verjaardag van de film Jurassic Park van Steven Spielberg te vieren, bekijken we de inspiraties en geïnspireerden van de klassieke dinofilm.

Geestelijke gezondheid is een veelbesproken onderwerp op het moment, reikend van de zorgen over de gevolgen van lockdown op het mentale welzijn, de toenemende zichtbaarheid van neurodivergentie en de overvraagde psychologische zorg. Anders dan bij lichamelijke gezondheid wordt mentale gezondheid vaak gezien als subjectief en is daarom de gemeenschappelijke norm van wat “gezond” is extra dwingend, maar ook grotendeels impliciet.

De grootste authoriteit op het gebied van geestelijke gezondheid is de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders gemaakt door de American Psychological Association, die ook in Nederland is de geestelijke gezondheidszorg wordt gebruikt. Als alternatief is er ook nog de International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems (ICD) van de Wereldgezondheidsorganisatie. Er is echter veel kritiek op deze beide handleidingen, zowel van buiten de medische zorg als binnenuit. Een voorbeeld is dat Alles Frances, nota bene een schrijver van de DSM-IV, zegt dat vrijwel normaal gedrag steeds meer een label opgeplakt krijgen en vaker met medicijnen wordt behandeld. Prof. dr. Jim van Os, psychiater, zegt: “We zijn een beetje doorgeslagen in osn enthousiasme om iemand een label te geven zodra die zich anders gedraagd. Dit heeft een keerzijde. Door die sticker op iemand te plakken, duw je iemand in een hokje (…) – het bepaalt hoe de samenleving tegen je aankijkt en je wordt opeens in de richting van een specifieke behandeling geduwd omdat die in de behandelrichtlijn van dat specifieke hokje staat.” Hij zegt ook: “Je kunt zo’n diagnose niet objectief vaststellen in het lijf van iemand. Het is niet zoals een gebroken arm die je op een röntgenfoto kunt zien.”

Naast de kritiek op specifieke authoriteit is er ook brede kritiek op het bestellen van gezonde geesten en ongezonden geesten, bijvoorbeeld invloedrijk verwoord door Michel Foucault in boeken als Folie et Déraison: Histoire de la folie à l’âge classique. Foucault stelt dat waar voor de Renaissance waanzin werd gezien als een apart soort inzich in de werkelijkheid, vaak ingegeven door goddelijke of bovennatuurlijke krachten, werd waanzin daarna steeds meer gezien als een ziekte, iets om mensen voor te behoeden. Hierdoor werden geesteszieken apart gehouden, onderdrukt en behandeld. Deze kritiek bestaat nog steeds: geestesziekte kan leiden tot gedwongen behandelingen, opname en stereotypering, terwijl mensen die als geestesziek worden bestempeld niet serieus worden genomen in hun kritiek op behandelingen.

Waar we in aflevering zes over het gezonde lichaam bespraken hoe cultuur en samenleving gezondheid van het lijf vormen en de grens tussen ziek, gezond en wenselijk bepalen, willen we in deze aflevering onderzoeken hoe dit gebeurt met de gezonde geest. De centrale vraag is: wie bepaalt wie geestelijk gezond is?

Te gast is Heleen, die tijdens haar studie Health Humanities onder andere onderzoek deed naar “normality” en “abnormality”. Nu werkt ze in het gezondheidsveld.

Verwijzingen

Intro

Na aflevering 20 over “Informed Consent”, vervolgen we onze dubbelaflevering over keuzes met deze aflevering over keuzestress – de angst, verlamming, druk en ongemakkelijkheid die kan otnstaan als iemand een keuze moet maken. Deze gevoelens kunnen ontstaan bij te weinig mogelijkheden of een moeilijke beslissing, maar wij concentreren ons op een te veel aan opties bij een keuze. Er is in moderne Nederlandse samenleving op veel gebieden zoveel mogelijk dat keuzestress kan worden ervaren bij het kiezen van producten, smaken en kleuren, maar ook bij het beslissen over een studie, beroep of levenspad. Vrijheid van keuze is een goed, maar kan ook beklemmend zijn. Immers: je het verkeerde kiezen en dus bent daarmee zelf verantwoordelijk voor de consequenties van je keuzes. Keuzestress wordt bijvoorbeeld besproken in boeken als Het Dertigersdilemma van Nienke Wijnants en andere zelfhulpboeken die proberen hulp te bieden bij het vinden van de juist keuze.

Verwante psychologische verschijnselen zoals de Fear Of Missing Out (FOMO) en het idee dat beperkingen creativiteit opleveren zijn ook verbonden met een overdadigheid aan keuzes. Is er een optimale hoeveelheid keuzes? Zijn keuzes inherent goed? Hoe moeten mensen omgaan met een grote hoeveelheid mogelijkheden?

Te gast is Michaël, docent biologie.

Verwijzingen

Intro

• Het Dertigersdilemma van Nienke Wijnants

Wessel

• Aldous Huxley. Brave New World. HarperCollins, 1932. Everyman’s Library, 2013.

Merel

• Jantine Jongebloed. “Keuzestress – zo wordt kiezen eenvoudiger.” Flow, 2023.
• Roald Dahl. Charlie and the Chocolate Factory. George Allen & Unwin, 1964.
• Thomas Hardy. Far From the Madding Crowd. Cornhill Magazine, 1874.
• Margaret Lobenstine. The Renaissance Soul. Experiment, 2013.
• Bente van de Wouw, tobehonest, @tobehonestnl

Michaël

• Spinvis en Layla. “Je Kan Alles.” Excelsion Recordings, Spinvis 2018.

Overige verwijzingen

“Informed Consent”, een combinatie van de informatieplicht en het toestemmingsvereiste die binnen de medische zorg gelden, is een essentieel onderdeel van zowel de juridische als medische voorschriften voor artsen. Zoals De Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot Bevordering van de Geneeskunst (KNMG) schrijft: “zonder toestemming is er immers sprake van een ongeoorloofde inbreuk op de integriteit van een patiënt.” Die toestemming vereist de nodige informatie – tegelijkertijd zijn patiënten natuurlijk geen experts en kunnen ze informatie dus ook verkeerd interpreteren. Hoeveel moet een patiënt weten om in te kunnen stemmen?

Buiten het medische kader gelden vergelijkbare vragen binnen bijvoorbeeld een ethische en politieke context. Hoeveel moet een werknemer of stemmer bijvoorbeeld weten om akkoord te kunnen gaan met een voorstel dat risico’s met zich meebrengt voor natuur of maatschappij?

Dit is de eerste van een dubbelaflevering over keuze. Aflevering 21 zal gaan over keuzestress.

Te gast is Luc, eerstehulp arts in opleiding.

www.herwaarns.nl

Verwijzingen

Intro